تهران - تحریریه - بازی پیچیده آمریکا با مکانیسم ماشه باعث تضعیف نهاد شورای امنیت شده و با تقویت یکجانبه گرایی آمریکا به چندجانبه گرایی بین المللی آسیب وارد می کند.

آمریکا پنجشنبه گذشته با درخواست فعال‌سازی مکانیسم ماشه از شورای امنیت در واقع بازی بسیار پیچیده‌ای را به راه انداخت که پیامد آن نه فقط نابودی رسمی برجام، پایان دادن به حیات جسم نیمه جان آن است، بلکه مواجه شدن شورای امنیت با یک معضل و چالش حقوقی جدی و تضعیف چندجانبه‌گرایی و تقویت یکجانبه‌گرایی آمریکا در سطح بین‌الملل می‌باشد. این چالش هم ناشی از تفسیر دوگانه و متضاد آمریکا و چهار عضو دائم دیگر شورای امنیت از درخواست کشیدن ماشه برجام است. از یک طرف، دولت ترامپ با تفسیر خاص و شاذی از قطعنامه 2231، گام خود را قانونی معرفی می‌کند و از دیگر سو، دیگر اعضای شورای امنیت به استثنای جمهوری دومینکن، این اقدام را به علت خروج آمریکا از برجام غیر قانونی اعلام کرده‌اند. همین مساله شرکای اروپایی آمریکا را نیز در اقدامی کم‌سابقه در جبهه چین و روسیه قرار داده است. برخلاف نظر برخی کارشناسان، بر این باور هستم که حل این اختلاف نظر حقوقی از طریق سازکارهای قانونی مطرح زیاد میسر نیست؛ به این علت که اگر اروپایی‌ها یا چین و روسیه بخواهند وارد مواجهه حقوقی شوند و با طرح پیش‌نویس قطعنامه‌ای اعلام کنند که مساله مطرح دارای ماهیت رویه‌ای (Procedural Issues) است و از این طریق بخواهند با وجود مخالفت آمریکا و با جلب موافقت 9 عضو دیگر اقدام کنند، از آن طرف هم آمریکا احتمالا اعلام خواهد کرد که این موضوع جزو مسائل اساسی (Constitutional Issues) است و از وتوی مضاعف (Double Veto) استفاده می‌کند. همچنین، اگر مسیر دیوان دادگستری بین‌المللی لاهه (ICJ) دنبال و از آن نظرخواهی شود که یک پروسه زمان‌بر و چند ساله خواهد بود. به هر حال، این چالش حقوقی در شورای امنیت می‌تواند کلیت این نهاد را تضعیف کرده و به تبع آن، باعث اختلال در معادله و موازنه‌ای شود که میان پنج قدرت جهانی پس از جنگ جهانی دوم برای مدیریت تنازع منافع خود در سطح جهان از طریق سازکارهای داخلی شورای امنیت شکل گرفته است. در حقیقت نگرانی اصلی چهار عضو دائم دیگر شورای امنیت، برهم خوردن همین معادله است تا مرگ برجام و امروز هم در برابر دو گزینه دشوار قرار گرفته‌اند که هر دو می‌تواند نتیجه واحدی به دنبال داشته باشد. اگر بخواهند وارد مواجهه حقوقی شوند که همچنان که گفته شد، نتیجه روشنی ندارد و اگر هم صرفا به همین بیانیه‌ها اکتفا کنند که آن هم برآیندی عملی ندارد. در هر صورت، هم آن معادله دچار اختلال شدید می‌شود؛ هم برجامی نمی‌ماند و هم یکجانبه‌گرایی آمریکا تقویت می‌شود. از این رو، به نظر می‌رسد که تروییکای اروپا، چین و روسیه برای جلوگیری از این وضعیت مسیر و راهکاری سیاسی را دنبال و تلاش می‌کنند تا در فرصت یک ماهه پیش روی شورای امنیت راه‌حلی را بیابند. اما این راه‌حلی که می‌جویند در این شرایط انتخاباتی آمریکا چندان دست‌یافتنی نیست؛ چون دونالد ترامپ که از مکانیسم ماشه به عنوان یک اهرم فشار نه تنها بر ایران بلکه دیگر اعضای شورای امنیت استفاده می‌کند، راه‌حلی را می‌پسندد که کاربرد انتخاباتی مهمی برای وی داشته باشد. این چیزی است که تروییکای اروپایی، چین و روسیه به آن واقف هستند. از این رو، احتمالا ظرف این یک ماه تلاش شود تا ایران را به راه‌حلی ترامپ پسند مجاب کنند. از رفتار آمریکا پیداست که فعال‌سازی مکانیسم ماشه با مساله عدم تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مرتبط است. از این رو، احتمالا شرکای برجام راه‌حل پیشگفته را در این مساله می‌جویند و بخواهند ایران را به تمدید این تحریم تا بازه زمانی مشخصی قانع کنند، تا آمریکا نیز بی‌خیال مکانیسم اسنپ بک شود. در واقع، پیشنهاد ولادیمیر پوتین برای برگزاری نشست آنلاین سران شورای امنیت و ایران برای بررسی مساله تحریم تسلیحانی ایران را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد. احتمالا علاقه پوتین به پیروزی ترامپ در انتخابات یکی از انگیزه‌های وی از این پیشنهاد باشد.

چند نکته:

ـ در حال حاضر مساله فعال‌سازی مکانیسم ماشه از چهارچوب حقوقی خارج شده و جنبه‌ای کاملا سیاسی پیدا کرده؛ اما در صورت پس نگرفتن این درخواست یا عدم ابطال آن، پس از یک ماه چه قطعنامه صادر شود چه نشود، شش قطعنامه‌ قبلی از جمله تحریم‌ها باز می‌گردد ودر آن هنگام آثار حقوقی بر آن مترتب می‌شود. ـ فعلا این پروسه تا نزدیک انتخابات آمریکا طول می‌کشد و احتمالا ایران قبل از این انتخابات واکنشی جدی نشان ندهد و صرفا اقداماتی انجام دهد. ـ همچنان که پنج شریک دیگر برجام باوجود مخالفت کلامی با خروج آمریکا از این توافق، عملا الزامات آن را خواسته یا ناخواسته پذیرفتند، به احتمال زیاد باز همین داستان درمواجهه با این مساله تکرار شود. ـ در صورت شکست تلاش‌ها و بازگشت قطعنامه‌ها، به احتمال زیاد، شرکای برجام فشار خود را متوجه ایران کنند تا مانع بازگشت برنامه هسته‌ای به قبل از برجام شوند. پایان/